Lúc ngài nằm xuống là lúc mà báo chí, giới truyền thông lục lại những ký ức về ngài, những người thân thân cận với ngài, những ai có diễm phúc được gặp ngài một lần, dù chỉ là một cái bắt tay, một ánh mắt, một nụ cười, hay cả những người chỉ nhìn thấy ngài qua truyền thông cũng muốn đọc lại, xem lại từng bức ảnh, từng video, những câu nói, những bài diễn văn… như thước phim về cuộc đời của một con người nhỏ bé, nhưng cũng thật vĩ đại. Tất cả mọi bức ảnh về ngài thật đẹp, khiến tôi nhận ra rằng, những bức ảnh đó chẳng phải do máy ảnh của các nhà báo chụp được, nhưng do chính “Họa sĩ Phanxicô” vẽ nên theo ý muốn của Thiên Chúa.

Trong lịch sử hội họa hiện đại, nếu Pablo Picasso là họa sĩ đã làm bùng nổ mọi giới hạn của hình ảnh bằng trí tưởng tượng táo bạo, nghệ thuật của Picasso như một bản hòa tấu của hình khối và cảm xúc, nơi thực tại được bẻ cong theo trí tưởng tượng. Ông vẽ không chỉ bằng mắt, mà bằng tâm trí – giải phóng hình ảnh khỏi khuôn mẫu, để từng nét cọ nói lên điều chưa từng được thốt ra. Nếu Picasso từng tái tạo thế giới qua những mảng màu phá cách, thì Đức Thánh Cha Phanxicô cũng đang vẽ nên bức tranh của Giáo Hội và nhân loại bằng những đường nét rất riêng. Không ngại phá vỡ những khuôn mẫu cũ kỹ, ngài chọn gam màu của lòng thương xót, của sự gần gũi và khiêm nhường để thêu dệt nên một viễn cảnh đức tin sống động, đầy nhân tính và hy vọng.

Bằng nét cọ của lòng trắc ẩn và đôi mắt không ngừng tìm kiếm khuôn mặt anh em nơi những con người bị lãng quên, Đức Thánh Cha Phanxicô đang vẽ nên một bức tranh thời đại – không phải tranh sơn dầu trưng trong viện bảo tàng, mà là một bức tranh sống động đang chuyển mình giữa phố chợ cuộc đời. Trong bức tranh ấy, nền trời là Laudato Si’, mời gọi nhân loại trở về với căn tính thụ tạo – khiêm tốn và gắn bó với đất Mẹ. Đường chân trời là Fratelli Tutti, mở ra không gian huynh đệ vượt qua biên giới, định kiến và hận thù. Những gam màu mạnh mẽ nhất là Laudate Deum, nhắc ta rằng thời gian không còn nhiều, và trái đất đang rên xiết chờ được cứu lấy. Không có màu nào bị loại trừ trong bức tranh ấy – cả những màu xám tro của chiến tranh, màu đen của tuyệt vọng, hay những sắc đỏ nhức nhối của bất công. Nhưng chính giữa bức tranh, ngài đặt một ánh sáng nhỏ nhưng bền bỉ: Hy vọng. Như ánh nến chập chờn trong đêm, nhưng chưa bao giờ tắt.

Cũng một khung cảnh, nhưng có thể cho ra nhiều bức tranh khác nhau, đơn giản vì khác nhau ở góc nhìn của người họa sĩ. Góc nhìn của “Họa sĩ Phanxicô” không mang tính thần học một cách máy móc, ngài nhìn về thế giới và con người, không phải để phá vỡ cấu trúc, mà là để cho thế giới lẫn con người hiện lên trong vẻ tươi mới vốn có. Nơi ấy, chúng ta không đóng vai quan tòa, không phán xét, không chụp mũ. Trong một thế giới đầy đổ vỡ, ta vẫn nhận ra cái đẹp – không phải vẻ đẹp bị đóng khung bởi sự cân đối, chính xác; mà là vẻ đẹp được tìm thấy trong sự bất an – của môi sinh, của người trẻ, của những cuộc khủng hoảng trong lẫn ngoài Giáo Hội. Chính trong sự bất an tưởng chừng vô định, ta lại nhận ra hình ảnh xót thương của Thiên Chúa; nhận ra Mẹ Trái Đất đang khóc than; nơi những anh chị em còn mang trong mình nỗi khát khao yêu và được yêu. Đó là bức tranh mà Đức Thánh Cha Phanxicô đang phác họa – về Giáo Hội, về con người, về thế giới.

Đức Phanxicô là một họa sĩ táo bạo. Ngài chấp nhận giữ lấy những nét vẽ “không đẹp” của quá khứ, không cố tìm cách xóa bỏ hay che giấu. Như cách mà lần đầu tiên trong hơn 1.000 năm, một Giáo hoàng Công giáo và một Thượng phụ Chính thống Nga gặp nhau. Hai vị đã ký một tuyên bố chung kêu gọi sự tha thứ và hợp tác để đối mặt với các thách thức của thời đại, đặc biệt là bạo lực và bách hại tôn giáo. Hay cách mà ngài đã nhiều lần công khai xin lỗi các nạn nhân bị lạm dụng trong Giáo Hội, không chỉ như một nghĩa vụ pháp lý mà là một lời xin lỗi chân thành và cá nhân, từ chính vị Cha chung của Giáo Hội…  Những điều ấy làm nên bức họa đang sống: không trau chuốt, không đánh bóng, cũng chẳng giả vờ hoàn hảo. Sự thật luôn mang theo vết sẹo. Giáo Hội và con người được ký họa không chỉ bằng những dòng trơn tru, không tì vết mà cả những vết sẹo của hạnh phúc và nỗi đau. Nơi bức họa ấy, người họa sĩ không vội giải quyết xử lý vấn đề nhưng là chiêm niệm. Bức họa ấy còn dang dở, nó chỉ được thành toàn nơi Đấng là Cái Đẹp. Đúng vậy. Bức họa chưa hoàn tất; nhưng đó cũng là bức khảm của hy vọng (une mosaïque de l’espérance) và sẽ được hoàn tất bởi Đấng “là Đường, là Sự Thật và là Sự Sống.”

Người đã yên nghỉ, để lại bao nỗi niềm và ký ức, bao hoài vọng ngậm ngùi… lặng lẽ nhìn về quá khứ: ánh mắt, nụ cười của ngài vẫn nguyên vẹn đâu đây. Trong cõi thinh lặng thẳm sâu huyền nhiệm, đang khi tụng ca Thiên Chúa nhân từ, thì có lẽ ngài vẫn muốn gửi trao lời tâm huyết đến con người, nhất là bạn trẻ hôm nay, để mỗi người trong chúng ta tiếp nối ngài, vẽ nên bức tranh cho Giáo Hội, cho nhân loại này: “Các bạn trẻ thân mến, các con được Chúa rất yêu dấu, các con rất quý giá vì được cứu chuộc bằng máu châu báu của Đức Kitô! Các con ‘là vô giá!’ Các con không phải là món đồ để bán đấu giá![…] Các con là vô giá: các con phải luôn nhắc đi nhắc lại điều này: tôi không phải là món đồ để bán đấu giá, tôi vô giá. Tôi là người tự do, tôi là người tự do! Các con hãy yêu chuộng sự tự do này, tự do mà Chúa Giêsu ban tặng”.[1]

Phượng Hoàng, SJ

Nguồn: Đài Vatican News

[1] ĐTC Phanxicô, Tông huấn Christus Vivit, Ban dịch thuật HĐGMVN dịch, Hà Nội, 2020, n.122.